नवं पुरातनं वापि
लेखं पश्यन्ति पण्डिताः ।
सारमासाद्य तुष्यन्ति
निःसारञ्च त्यजन्ति ते ॥
Whether it is new or old, it is the content of literature that the scholars study. They enjoy the ones that are essentially significant, and reject the ones that are undistinguished.
प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः
प्रारभ्य विघ्नविहताः विरमन्ति मध्याः ।
विघ्नैः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः
प्रारभ्य चोत्तमजनाः न परित्यजन्ति ॥
शून्यमापूर्णतामेति
मृत्युरप्यमृतायते ।
आपत्सम्पदिवाभाति
विद्वज्जनसमागमात् ॥
पुस्तकस्था तु या विद्या
परहस्तगतं धनम् ।
कार्यकाले समुत्पन्ने
न सा विद्या न तद्धनम् ॥
कृतस्य करणं नास्ति
मृतस्य मरणं तथा ।
गतस्य शोचना नास्ति
ह्येतद् वेदविदां मतम् ॥
सत्यमेव जयते नानृतम्
सत्येन पन्था विततो देवयानः ।
येनाक्रमन्त्यृषयो ह्याप्तकामाः
यत्र तत्सत्यस्य परमं निधानम् ॥
दुःखं दुःखमिति ब्रूयात्
मानवो नरकं प्रति ।
दारिद्र्यादधिकं दुःखम्
न भूतं न भविष्यति ॥
यां चिन्तयामि सततं मयि सा विरक्ता
साप्यन्यमिच्छति जनं स जनोऽन्यसक्तः ।
अस्मत्कृते च परिशुष्यति काचिदन्या
धिक्तां च तं च मदनं च इमां च मां च ॥
क्षते प्रहाराः निपतन्त्यभीक्ष्णं
धनक्षये वर्धति जाठराग्निः ।
आपत्सु वैराणि समुद्भवन्ति
छिद्रेष्वनर्थाः बहुलीभवन्ति ॥
पुराणमित्येव न साधु सर्वम्
न चापि काव्यं नवमित्यवद्यम् ।
सन्तः परीक्ष्यान्यतरद्भजन्ते
मूढः परप्रत्ययनेयबुद्धिः ॥
न कश्चिदपि जानाति
किं कस्य श्वो भविष्यति ।
अतः श्वः करणीयानि
कुर्यादद्यैव बुद्धिमान् ॥
अनुगन्तुं सतां वर्त्म
कृत्स्नं यदि न शक्यते ।
स्वल्पमप्यनुगन्तव्यम्
मार्गस्थो नावसीदति ॥
न गणस्याग्रतो गच्छेत्
सिद्धे कार्ये समं फलम् ।
यदि कार्यविपत्तिः स्यात्
मुखरस्तत्र हन्यते ॥
क्षणशः कणशश्चैव
विद्यामर्थञ्च साधयेत् ।
क्षणे नष्टे कुतो विद्या
कणे नष्टे कुतो धनम् ॥
अग्निः शेषं ऋणः शेषम्
शत्रुः शेषं तथैव च ।
पुनः पुनः प्रवर्धन्ते
तस्माच्छेषं न रक्षयेत् ॥
सत्यं ब्रूयात् प्रियं ब्रूयात्
न ब्रूयात् सत्यमप्रियम् ।
प्रियं च नानृतं ब्रूयात्
एष धर्मस्सनातनः ॥
अल्पानामपि वस्तूनाम्
संहतिः कार्यसाधिका ।
तॄणैर्गुणत्वमापन्नैः
बध्यन्ते मत्तदन्तिनः ॥
सुखमापतितं सेव्यम्
दुःखमापतितं तथा ।
चक्रवत्परिवर्तन्ते
दुःखानि च सुखानि च ॥
प्राप्तव्यमर्थं लभते मनुष्यो
देवोऽपि तं लङ्घयितुं न शक्तः ।
तस्मान्न शोचामि न विस्मयो मे
यदस्मदीयं न हि तत्परेषाम् ॥
न भूतपूर्वं न कदापि वार्ता
हेम्नः कुरङ्गो न कदापि दृष्टः ।
तथापि तृष्णा रघुनन्दनस्य
विनाशकाले विपरीतबुद्धिः ॥
न निर्मितः केन न दृष्टपूर्वः
न श्रूयते हेममयः कुरङ्गः ।
तथापि तृष्णा रघुनन्दनस्य
विनाशकाले विपरीतबुद्धिः ॥
सुखस्यानन्तरं दुःखम्
दुःखस्यानन्तरं सुखम् ।
न नित्यं लभते दुःखम्
न नित्यं लभते सुखम् ॥
जिह्वे प्रमाणं जानीहि
भाषणे भोजनेऽपि च ।
अत्युक्तिरतिभुक्तिश्च
सत्यं प्राणापहारिणी ॥
शक्यो वारयितुं जलेन हुतभुक्छत्रेण सूर्यातपः
नागेन्द्रो निशिताङ्कुशेण समदो दण्डेन गोगर्दभौ ।
व्याधिर्भेषजसङ्ग्रहैश्च विविधैर्मन्त्रप्रयोगैर्विषम्
सर्वस्यौषधमस्ति शास्त्रविहितं मूर्खस्य नास्त्यौषधम् ॥
अपि स्वर्णमयी लङ्का
न मे लक्ष्मण रोचते ।
जननी जन्मभूमिश्च
स्वर्गादपि गरीयसी ॥
गुणवज्जनसंसर्गात्
याति स्वल्पोऽपि गौरवम् ।
पुष्पमालानुषङ्गेण
सूत्रम् शिरसि धार्यते ॥
गौरवं प्राप्यते दानात्
न तु वित्तस्य सञ्चयात् ।
स्थितिरुच्चैः पयोदानाम्
पयोधीनां अधः स्थितिः ॥
माता शत्रुः पिता वैरी
याभ्यां बाला न पाठिताः ।
सभामध्ये न शोभन्ते
हंसमध्ये बको यथा ॥
काव्यशास्त्रविनोदेन
कालो गच्छति धीमताम् ।
व्यसनेन तु मूर्खाणाम्
निद्रया कलहेन वा ॥
कामधेनुगुणा विद्या
ह्यकाले फलदायिनी ।
प्रवासे मातृसदृशी
विद्या गुप्तं धनं स्मृतम् ॥
अर्थनाशं मनस्तापम्
गृहे दुश्चरितानि च ।
वञ्चनं चापमानं च
मतिमान्न प्रकाशयेत् ॥
अयं निजो परो वेति
गणना लघुचेतसाम् ।
उदारचरितानां तु
वसुधैव कुटुम्बकम् ॥
